Η εναλλακτική επικοινωνία (aac) είναι σχεδιασμένη για να βοηθήσει άτομα με επικοινωνιακές δυσκολίες (αυτισμός, εγκεφαλική παράλυση, σύνδρομα, ψυχοκινητική καθυστέρηση).
Λέγεται Εναλλακτική γιατί χρησιμοποιείται όταν υπάρχει απουσία λόγου στα άτομα.
Λέγεται Επαυξητική γιατί χρησιμοποιείται και σε άτομο λεκτικά μεν αλλά με κάποια δυσκολία όπως ακατάληπτος λόγος ή περιορισμένο λεξιλόγιο.
Είναι ουσιαστικά επικοινωνιακά βοηθήματα που υποστηρίζουν ή αντικαθιστούν την ομιλία.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Asha (American speech, language and hearing association), η επικοινωνία είναι το νόημα της ανθρώπινης ζωής κι όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να επικοινωνούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Κανείς δε μπορεί να στερήσει το δικαίωμα αυτό από οποιοδήποτε άτομο ανεξάρτητα από το επίπεδο και τρόπο επικοινωνίας που έχει, το βαθμό νοητικής αναπηρίας ή κοινωνικοποίησής του.
Ποιός χρειάζεται Εναλλακτική κι επαυξητική επικοινωνία;
• Εκ γεννετής αναπτυξιακές/νευρολογικές διαταραχές: αυτισμός, εγκεφαλική παράλυση, νοητική στέρηση, σύνδρομα- ειδικά Rett, Phelan, Angelman, Williams
• Επίκτητες διαταραχές: εγκεφαλικό, νόσος του κινητικού νευρώνα, εγκεφαλική κάκωση, Parkinson’s
• Προσωρινές δυσκολίες: τραχειοστομία
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διαχωρίσουμε τα είδη της ΕΕΕ. Το πιο διαδεδομένο κριτήριο είναι η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι ανάλογα με αυτό το κριτήριο η εναλλακτική κι επαυξητική επικοινωνία χωρίζεται σε:
1. Μηδενική τεχνολογία
• Έκφραση προσώπου :
Με εκφράσεις προσώπου μπορούμε να εκφράσουμε την προτίμηση ή τη δυσαρέσκεια μας καθώς κι αρκετά συναισθήματα
• Χειρονομίες:
είναι μια μορφή γλώσσας του σώματος όπου χρησιμοποιούμε σκόπιμα κινήσεις για να μεταφέρουμε ένα συγκεκριμένο μήνυμα. Για παράδειγμα να κουνάμε το κεφάλι μας, να δείχνουμε, να γυρίζουμε τα μάτια μας ή να σουφρώνουμε τη μύτη μας.
• Μάκατον:
Η Makaton έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίζει την προφορική γλώσσα. Το σήμα χρησιμοποιείται ταυτόχρονα με την προφορική λέξη. Τα σήματα βασίζονται στη νοηματική γλώσσα. Το σύστημα Makaton σχεδιάστηκε αρχικά για να βοηθήσει τα άτομα με νοητική στέρηση να κατανοήσουν τον προφορικό λόγο και να παρέχει ένα μέσο βασικής αυτο-έκφρασης. Ένα ευρύ φάσμα ατόμων με πολύπλοκες ανάγκες επικοινωνίας χρησιμοποιούν τώρα τη Makaton. Η Makaton έχει επίσης ένα σύστημα συμβόλων.
Τείνουμε να χρησιμοποιούμε χειρονομίες περισσότερο όταν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου δυσκολευόμαστε να γίνουμε κατανοητοί με λόγια. Αυτό μπορεί να είναι ένα θορυβώδες μπάρ, για παράδειγμα, ή εάν βρισκόμαστε σε μια χώρα όπου δεν μιλάμε τη γλώσσα.
Για τα άτομα που δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν, η μη-λεκτική γλώσσα του σώματος και οι χειρονομίες μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να εκφραστούν.
Μιλάμε ή γράφουμε λέξεις, αλλά μπορούμε επίσης να εκφραστούμε με χειρονομίες ή σήματα. Η νοηματική γλώσσα, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται ευρέως από κοινότητες κωφών. Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να μιλήσουν μπορούν να χρησιμοποιήσουν σήματα για να εκφράσουν τις σκέψεις τους. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τη σήμανση ως οπτικό βοήθημα για να βοηθήσουμε κάποιον που έχει δυσκολία να κατανοήσει τι λέμε. Τα σήματα, όπως η ομιλία, δεν χρειάζεται εξοπλισμό – είναι μια πολύ αυθόρμητη, εύκολη και αξιόπιστη μορφή επικοινωνίας. Η κύρια δυσκολία με τα συστήματα σημάτων και χειρονομίας είναι ότι πρέπει να γνωρίζετε το σύστημα για να καταλάβετε τι λέει το άτομο.
2. Χρήση τεχνολογίας
• Χαμηλή τεχνολογία:
Η χαμηλή τεχνολογία δεν απαιτεί τη χρήση μπαταρίας. Είναι συνήθως φτιαγμένη από χαρτί. Μπορεί να περιλαμβάνει:
- Αντικείμενα αναφοράς
- PECS
- PODD
- Σύμβολα
- Πίνακες επιλογής
- Πίνακες επικοινωνίας
- Πίνακας αλφάβητου
- Βιβλία επικοινωνίας
• Μεσαία τεχνολογία:
Η μεσαία τεχνολογία περιλαμβάνει συσκευές με μπαταρίες όπου η παρουσίαση των συμβόλων γίνεται με χρήση χαρτιού. Μπορεί να περιλαμβάνει:
-
• Συσκευές μονού μηνύματος
• Συσκευές διπλού ή πολλαπλού μηνύματος
• Συσκευές πολλαπλής επιφάνειας
• Υψηλή τεχνολογία:
Σε αυτή την κατηγορία συμπεριλαμβάνονται συσκευές εξόδου φωνής. Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν αναπτυχθεί εφαρμογές που μπορούν να κατέβουν σε φορητές συσκευές/τάμπλετ και δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο να πατά κάποιο σύμβολο και να ακούγεται η λέξη. Ακόμη δίνουν τη δυνατότητα για εγγραφή φωνής, πληκτρολόγιο, αυτόματη ανάγνωση λέξεων, μπάρα δημιουργίας φράσεων.
3. Τρόπος πρόσβασης
Η πρόσβαση σε συσκευές υψηλής τεχνολογίας είναι εφικτή και σε άτομα με κινητικές δυσκολίες που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα δάχτυλά τους. Αυτό γίνεται μέσω:
• Ανίχνευσης βλέμματος
• Διακοπτών σε κάποιο άλλο σημείο που δεν εμποδίζεται κινητικά
• Ακουστικής σάρωσης
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το ποιο σύστημα ταιριάζει σε κάθε άτομο εξαρτάται από την προτίμηση του ατόμου και όχι από την ικανότητα. Μπορεί ένα άτομα να χρησιμοποιεί πάνω από ένα συστήματα.
Η έρευνα δείχνει ότι η ΕΕΕ ενισχύει (Hollinsworth, 2006):
- Την κοινωνική ανάπτυξη
- Την γλωσσική ανάπτυξη
- Την συναισθηματική ανάπτυξη
Ταυτόχρονα μειώνει:
- Τους αυτοτραυματισμούς
- Την επιθετική συμπεριφορά
- Την απομόνωση